Ενώ ο εκφοβισμός και η βία στο σχολείο δεν είναι πρόσφατο φαινόμενο, ιδιαίτερης επιστημονικής προσοχής έχει τύχει τις τρεις τελευταίες δεκαετίες. Όλες οι έρευνες που έχουν διεξαχθεί σε διάφορες χώρες, έχουν καταδείξει την ύπαρξη του εκφοβισμού σε μικρότερο ή μεγαλύτερο βαθμό στα σχολεία (Αυστραλία, Βέλγιο, Βραζιλία, Γαλλία, Γερμανία, Δανία, Ελβετία, Ελλάδα, Η.Π.Α., Ηνωμένο Βασίλειο, Ιαπωνία, Ιρλανδία, Ιταλία, Καναδάς, Κίνα, Λιθουανία, Νέα Ζηλανδία, Νορβηγία, Νότιος Αφρική, Πορτογαλία, Σουηδία, Τουρκία). Σε κάποιες από τις χώρες αυτές, έχουν αναληφθεί πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο για την αντιμετώπιση και πρόληψη του φαινομένου.
Οι πλέον πρόσφατες συστηματικές ανασκοπήσεις των ερευνών, έχουν επισημάνει την ανάγκη αύξησης του αριθμού των συστατικών των προγραμμάτων παρέμβασης, σε όλα τα επίπεδα - ατομικό, σχολείου, τάξης και για όλα τα μέλη της σχολικής κοινότητας –μαθητές, γονείς, εκπαιδευτικούς. Επίσης έχουν καταδείξει τη θετική συσχέτιση της διάρκειας και της έντασης του προγράμματος με τη μείωση της έκτασης του φαινομένου.
Η 6 Μαρτίου έχει καθιερωθεί πλέον ως η Πανελλήνια Ημέρα κατά της Βίας στο Σχολείο. Στο πλαίσιο αυτό προγραμματίσαμε ορισμένες δραστηριότητες που στοχεύουν στην κατανόηση του παραπάνω φαινομένου και ταυτόχρονα στην αποφυγή σχετικών συμπεριφορών.
Αφόρμηση στο θέμα μας στάθηκε μια σχολική τσάντα, την οποία παρουσιάσαμε στα παιδιά ως δέμα από το ταχυδρομείο.
Στην αρχή τα παιδιά παραξενεύτηκαν.
Από ποιον μπορεί να είναι; Τι μπορεί να έχει μέσα; Γιατί μας την έστειλαν;
Τους προτείναμε να την ανοίξουν. Σχεδόν σοκαρισμένα παρατήρησαν πως η τσάντα ήταν γεμάτη με σχολικά είδη αλλά μουτζουρωμένα, σχισμένα, σπασμένα.
Έπειτα, ανακαλύψαμε ένα γράμμα ανάμεσα σε όλα αυτά τα πράγματα. Ίσως αυτό μας βοηθούσε να καταλάβουμε τι συμβαίνει. Το διαβάσαμε.
Η
ιστορία της Δανάης
Πόσο αρέσει
στη Δανάη η
ζωγραφική! Μόλις η
δασκάλα μοιράσει τα
λευκά χαρτιά της
έρχεται να ουρλιάξει από τη χαρά της! Παίρνει τα πινέλα τις νερομπογιές,
τις κηρομπογίες και τα χρώματα
και αρχίζει τη
δημιουργία. Μπορεί να
μην είναι η
καλύτερη ζωγράφος αλλά
της αρέσει πολύ η ζωγραφική.
Πάντα προσπαθεί να δώσει τον
καλύτερο της εαυτό και να φτιάξει όμορφες ζωγραφιές.
Μόλις ακούσει τη δασκάλα να
λέει στο τραπεζάκι της ζωγραφικής να πάει η πράσινη ομάδα, που είναι η δική
της, της έρχεται να πετάξει από τη χαρά της. Ο λόγος που χαίρεται τόσο πολύ η Δανάη
δεν είναι μόνο επειδή της αρέσει η ζωγραφική αλλά επειδή στην ομάδα της
είναι και η καλύτερη της φίλη
η Λία. Είναι
πραγματικά αχώριστες. Μαζί
στα παιχνίδια, δίπλα-δίπλα στο μάθημα μαζί στο διάλλειμα και
τι πιο ωραίο, μαζί και στη ζωγραφική. Μαζί
τους στην πράσινη
ομάδα της ζωγραφικής
είναι και δύο
αγοράκια, ο Θοδωρής
και ο Ανέστης. Ο Θοδωρής και ο
Ορέστης είναι οι καλύτεροι φίλοι.
Η Δανάη τελευταία δεν
χαίρεται καθόλου όταν ακούει τη δασκάλα
να λέει: «Η πράσινη ομάδα στη ζωγραφική».
Ο λόγος που
η Δανάη πλέον
δεν χαίρεται να
πηγαίνει στη ζωγραφική
είναι γιατί ο Θοδωρής και ο Ορέστης, τις τελευταίες φορές, μουντζουρώνουν
με μανία τις ζωγραφιές της και τα υλικά ζωγραφικής της και φοβίζουν τη Δανάη
για να μην το ομολογήσει στη δασκάλα. Η δασκάλα βλέπει τη ζωγραφιά αλλά επειδή
δεν ξέρει τι
έγινε λέει απλά:
«Πολύ ωραία η
ζωγραφιά σου Δανάη
μου, με λίγη ακόμη
δουλίτσα είμαι σίγουρη
ότι θα τα
καταφέρεις καλύτερα την
επόμενη φορά» Η
Δανάη χαμηλώνει το βλέμμα της και ο Θοδωρής και ο Ορέστης κρυφογελούν.
Μόνο η Λία η καλύτερη της
φίλη ξέρει τι περνάει και σίγουρα νιώθει άσχημα που δεν είπε τίποτα σε αυτά τα
δύο αγόρια αλλά και στη δασκάλα της. Μάλλον τους φοβήθηκε, φοβήθηκε μην της κάνουν και αυτής τα ίδια.
Χθες όμως ο Θοδωρής και ο Ορέστης το παράκαναν. Καθώς
έπαιζαν στην αυλή πλησίασαν την Λία και τη Δανάη. Με μια γρήγορη κίνηση άρπαξαν
την τσάντα της Δανάης, την άνοιξαν και άρχισαν να μουτζουρώνουν τις ζωγραφιές
της, να σκίζουν το μπλοκ ζωγραφικής της και τα βιβλία της και να σπάνε τα
χρωματιστά της μολύβια και τις κηρομπογιές της. «Χαχαχαχαχαχα! Να δούμε αύριο πως θα μπορέσεις να ζωγραφίσεις»,
της είπαν και έφυγαν μακριά.
Τα υπόλοιπα παιδιά που ήταν
μπροστά δεν είπαν τίποτα, παρά μόνο
γελούσαν και κορόιδευαν. Ούτε η Λία βρήκε το κουράγιο να τους πει να
σταματήσουν να το κάνουν αυτό και να φωνάξει στη δασκάλα να βοηθήσει τη Δανάη.
Η Δανάη νιώθει άσχημα που
ούτε και η καλύτερη της φίλη δεν τη βοηθάει. Την καταλαβαίνει όμως γιατί ξέρει
ότι φοβάται και αυτή.
Το επόμενο πρωί η Λία
υποδέχεται τη Δανάη στο σχολείο με μια τεράστια αγκαλιά. Όταν η δασκάλα λέει η
πράσινη ομάδα στη ζωγραφική, η Λία
σφίγγει το χέρι της Δανάης και της λέει: «Έλα πάμε στη δασκάλα ήρθε η ώρα να
κάνω το σωστό!» «Και ποιο είναι το
σωστό;» Ρώτησε η Δανάη φοβισμένη. «Θα σου εξηγήσουν τώρα τα παιδιά!»
Συζητήσαμε με τα παιδιά σχετικά με το συμβάν (γιατί συνέβη κάτι τέτοιο;, πως αισθανόμαστε για αυτό;, πως μπορεί να αισθάνθηκε η Δανάη;, τι θα μπορούσε να είχε κάνει για να προστατευθεί;, τι θα μπορούσαν να κάνουν οι συμμαθητές της για να τη βοηθήσουν; τι μπορούμε να κάνουμε εμείς για να βοηθήσουμε τη Δανάη;)
Τα παιδιά φάνηκε να μη μπορούν να αντέξουν το θέαμα της σχολικής τσάντας και ζήτησαν να πάρουν κόλλα και σελοτέιπ για να ξαναφτιάξουν τα πράγματα της Δανάης. Απίστευτος ζήλος και προσοχή. Μάλιστα όρισαν και έναν επιβλέπον, ο οποίος είχε την ευθύνη να παρατηρεί την δουλειά των υπολοίπων και να τους κατευθύνει σωστά σε περίπτωση λάθους.
Στη συνέχεια, παρουσιάσαμε μια σειρά εικόνων (που βρήκαμε διαδικτυακά) οι οποίες ανταποκρίνονταν σχετικά με την ιστορία της Δανάης. Ζητήσαμε από τα παιδιά να ανακαλέσουν στη μνήμα τους το γράμμα που μόλις είχαμε διαβάσει και να τοποθετήσουν με σωστή χρονική σειρά τις εικόνες της ιστορίας.
Έπειτα, τέθηκε το εξής ερώτημα: "Γιατί ορισμένοι προβαίνουν σε τέτοιες πράξεις;"
Ξαφνικά ακούστηκε κάποιο παιδί: "Γιατί είναι θυμωμένοι!"
Με αφορμή την απάντηση αυτή, μιλήσαμε για τον θυμό. Ο θυμός είναι μια έντονη συναισθηματική κατάσταση που πολλές φορές μπορεί να μας οδηγήσει σε αντίστοιχες έντονες αντιδράσεις.
Καταγράψαμε το πότε μας θυμώνει κάτι αλλά και το πως μπορούμε να το διαχειριστόυμε.
Με την βοήθεια των γνωστών ηρώων της εφαρμογής Angry Birds (=θυμωμένα πουλιά), συντάξαμε κι έναν οδηγό διαχείρισης του θυμού μας (έπεται και δεύτερο φύλλο διαχείρισης με τους υπόλοιπους ήρωες της εφαρμογής).
Η εικόνα με την ανάπτυξη της θεματικής για την σχολική βία είναι από εδώ.
Στη συνέχεια, προτείναμε στα παιδιά να δημιουργήσουν ένα ανθρωπάκι από χαρτί. Τους ζητήθηκε να ονομάσουν το ανθρωπάκι τους, να φτιάξουν μια ιστορία για το καθένα, να σκεφτούν την οικογένεια του, τους φίλους του. Να του δώσουν anima (=ψυχή). Τα παιδιά παρουσίασαν τα ανθρωπάκια τους ένα προς ένα.
Και ξαφνικά δόθηκε η οδηγία: "Ας τσαλακώσουμε τα ανθρωπάκια μας"
Τα παιδιά δίστασαν στην αρχή. Έπειτα (εφόσον είδαν εμάς να το κάνουμε) το έκαναν με δυσαρέσκεια.
Συζητήσαμε για αυτό που μόλις συνέβη.
"Ξέρετε πότε συμβαίνει αυτό που μόλις κάναμε σε έναν αληθινό άνθρωπο;"
Τα παιδιά ανέφεραν πως αυτό γίνεται όταν χτυπάμε κάποιον, όταν του μιλάμε άσχημα, όταν τον σπρώχνουμε, όταν του βάζουμε τρικλοποδιά, όταν τον κοροϊδεύουμε, όταν δεν παίζουμε μαζί του κλπ.
Έπειτα ζητήθηκε να ξαναφτιάξουν το ανθρωπάκι τους όπως ήταν στην αρχή. Προσπάθησαν για πολλή ώρα να ισιώσουν τις τσαλακωμένες άκρες του χαρτιού. Κάποιοι ξαναπήραν το σελοτέιπ για να κολλήσουν κάποιες μικρές λωρίδες (ή και μέρη της φιγούρας) που είχαν σκίσει κατά την προσπάθεια τους να το φτιάξουν όπως πρώτα. Όμως το ανθρωπάκι δε γινόταν να επανέλθει στην αρχική του κατάσταση.
Συζητήσαμε για αυτό. Για το πως και το πόσο οι πράξεις και τα λόγια μας επηρεάζουν κάποιον άνθρωπο. Υπευνθυμήσαμε πως οφείλουμε να σκεφτόμαστε πριν προβούν στην εκάστοτε κίνηση απέναντι σε κάποιον. Ορισμένες φορές δε μπορούμε να διορθώσουμε κάτι που έχουμε κάνει ή πει. Ορισμένες φορές δε μπορούμε να πάρουμε πίσω αυτά που συνέβησαν.
Τα παιδιά πήραν ένα νέο ανθρωπάκι για το σπίτι. Ένα που θα μπορούσαν να φτιάξουν από την αρχή. Σωστά. Και θα μπορούσαν να το διατηρήσουν όπως πρέπει.
Διαβάσαμε το ιδιαίτερο βιβλίο της Kathryn Otoshi "One" (= ένα) (σε ελεύθερη μετάφραση και εικονογράφηση από εμάς) που αφορά τον εκφοβισμό και τη βία στην χώρα των χρωμάτων και εστιάζει στο πόσο σημαντικό, πόσο απαραίτητο είναι να "υπερασπιζόμαστε" εκείνους που μας έχουν ανάγκη. Να μη σιωπούμε. Να μη φοβόμαστε.΄
Δραματοποιήσαμε την ιστορία, αναλαμβάνοντας ρόλους εναλλάξ (μια του θύτη και μια του θύματος)
Μετά την αφήγηση του παραμυθιού κι ενώ ετοιμαζόμαστε για μια εικαστική δημιουργία σχετική με το βιβλίο που μόλις διαβάσαμε, λέει ένα παιδί τη φράση: "'Ένας για όλους και όλοι για έναν!" Ξαφνικά, η ομαδική μας εργασία με τον ήρωα της ιστορίας, το ΈΝΑ, αποκτά τίτλο και νόημα.
Τέλος, έπειτα συζήτηση για τον ήρωα: ΈΝΑ και το πόσο ξεχωριστός χαρακτήρας είναι στο βιβλίο της Kathryn Otoshi, αποφασίζουμε να φτιάξουμε τον δικό μας ΣΟΥΠΕΡ ΗΡΩΑ κατά της βίας και του εκφοβισμού. Ακολουθούν ενδεικτικές απεικονίσεις ηρώων.
